Jaarcongres Eenzaamheid 2020

Op 23 januari 2020 is in het kader van de congresreeks van zorg en welzijn een dag gewijd aan het begrip eenzaamheid. Een fenomeen waar, afhankelijk van de bron en definitie, één tot twee miljoen Nederlanders aan lijden. Dat is veel, veel te veel. Het treft veel ouderen. Ik geef hierbij een verslag van enkele belangrijke dingen die me bij gebleven zijn rond dit schrijnende onderwerp.

Nadie van de Watering (25)  vertelde het roerende verhaal over haar eenzaamheid. Door ziekten in combinatie met  een ongelukkige thuissituatie, en vele verhuizingen en zelfs tijdelijke dakloosheid is ze apart komen staan van haar leeftijdgenoten. Het ziekenhuis biedt goede zorg voor haar lichamelijke klachten. Voor haar losgekoppeld bestaan krijgt ze echter  geen gehoor. Noch binnen de gezondheidszorg, noch bij de overheid of de geestelijke gezondheidszorg. Sinds haar wanhoopstweet staat ze in de belangstelling en ondervindt ze steun. Gelukkig heeft ze een maatje gevonden waar ze bij thuis kan komen, die met haar dingen doet maar vooral waarbij ze zich gehoord, zich ontvangen voelt.

Wimke Schuurmans vertelt over de nationale campagne ‘een tegen eenzaamheid’. De overheid wil de signalen van eenzaamheid onder ouderen eerder signaleren en stimuleert lokale burger initiatieven. Movisie heeft een interessant dossier over eenzaamheid. Er gebeurt dus veel maar niet genoeg!

Inhoudelijk waren er in de ochtend inspirerende voordrachten. Jeanette Rijks van Factor 5 vertelde over haar bedrijf en de eenzaamheid die ontstaat als patronen in ons leven doorbroken worden. We kunnen bijvoorbeeld niet meer vertellen over wat we vandaag meegemaakt hebben na het overlijden van de partner. Dit gemis geeft een gevoel het alleen te moeten doen, apart te staan.

Als mens zijn we ten diepste aan onszelf overgeleverd, eenzaamheid is eigen aan ons bestaan aldus Levinas. Als sociaal wezen kunnen we dit alleen staan, overstijgen. ’We zijn immers in de ogen van de ander’. Als verlies, dat velen overkomt in de ouderdom,  ons overvalt dan kunnen we dat overstijgen met het vermogen tot ’communicatieve zelfsturing’, aldus prof. Dr Anja Machielse. Aandacht voor levensvragen en zingeving helpt om een antwoord te vinden op de levensvragen die ontstaan met het verlies van onze dierbaren, van werk, van verwacht worden. Helaas bezitten niet alle mensen het vermogen om te communiceren over wat hen ten diepste bezig houdt. Ze blijven er alleen mee.

Prof. Dr. Manu Keirse hield de zaal met zo’n 300 professionals een half uur op het puntje van de stoel, vaak wenend en geroerd door zijn beeldende voordracht over ‘kennis van verlies reduceert eenzaamheid’. Hij vertelde over 8 levenslessen die hij geleerd heeft in de begeleiding van mensen die verlies geleden hebben. Zijn levenslessen illustreerde hij door anekdotes uit zijn werkzame leven. Over de jongen die staand probeerde te slapen en niet kon spreken over de reden voor deze fascinatie. Zijn vader bleek zich opgehangen te hebben en de jongen was niet verteld – er werd niet over gesproken – wat er gebeurd was stelde zich voor dat hij eeuwig staand sliep. Gelukkig dat hij in zijn eenzaamheid niet zelf een strop om zijn nek had gelegd. Over het schuldgevoel waarmee de ouders van de kinderen die in het tunnelongeluk omgekomen waren, worstelden. Schuldgevoel dat weggewuifd werd door de hulpverleners. Hadden ze hun kind met koorts maar niet naar de dokter gebracht om met behulp van medicatie toch maar mee te kunnen met de schoolreis of hun angstige kind niet proberen te overtuigen van het belang om erbij te zijn. Hadden ze maar…, ze werden niet gehoord in wat hen kwelde. Luisteren en er zijn voor de ander, de ander ontvangen in wat hen beroert, er zijn. Stil zijn en ontvangen. We kunnen er als burger en hulpverlener wat van leren.

Na deze boeiende lezingen en een uitstekende lunch voor iedereen twee middagsessies. Ik volgde ‘eenzame ouderen: afscheid nemen bestaat wel’ en ‘spelen met gedachten, de invloed van gedachten op eenzaamheid’. ‘In je Uppie’ geeft als organisatie een inspirerend voorbeeld van gesprekken die gevoerd worden met ouderen. Laagdrempelige startende bijeenkomst worden vaak gevolgd door diepgaande uitwisselingen over wat hen bezig houdt. Geeft veel verbinding en vermindert de eenzame worsteling met het veranderende leven.
Bij Movisie is een document over eenzaamheid te downloaden dat handvaten geeft voor gesprekken over eenzaamheid.   Een ander instrument wordt aangeboden onder de titel ‘Zelf aan de slag’. Het is een online training. Twee maanden lang krijg je elke dag een email met informatie en oefeningen. Tot 1 maart is de training gratis te downloaden via www.over-ons.nl  

Na de middagsessies een laatste voordracht van Prof. Dr. Erik Scherder over ‘hoe werkt het brein bij eenzaamheid’. Hij benadrukt dat de hersenen de langdurige stress die ontstaat bij verlies en eenzaamheid niet goed meer reguleert, dat regulerende functies en het geheugen daardoor minder gaan functioneren, dat het deel van de hersenen waar empathie zetelt minder werkt. Bij hersenonderzoek blijkt dat bij eenzame mensen de witte stof die voor goede overdracht van de signalen tussen de neuronen zorgt, minder van kwaliteit is. Gelukkig is deze hersenverandering herstelbaar. Kernwoorden zijn activiteiten waardoor de doorbloeding van de hersenen verbetert, prikkeling van de hersencellen door bewegen, door uitdagingen aan te gaan en door de empathie van anderen te ervaren. De combinatie van de informatie gedurende deze dag geeft in ieder geval het beeld van grote eenzaamheid onder veel mensen. Het laat zien dat mensen bij elkaar brengen nuttig is en belangrijk is. Het gaat om betekenisvol bij elkaar zijn. Dit in een veilige situatie waarbinnen mensen zich vrij kunnen uiten, op een betekenisvolle manier hun zielenroerselen met elkaar kunnen delen. Dat ze zich ontvangen weten.  Naast de gesprekken is activiteit ter stimulering van het brein van groot belang om de verminderde hersenkwaliteit te herstellen. Bij een goede combinatie van deze factoren kan goede begeleiding wonderen doen!