Sue Black – All That Remains: A Life in Death

In An essay on the Shaking Palsy schrijft James Parkinson aan het begin van de negentiende eeuw dat de ziekte die hij gaat beschrijven nog veel raadselen kent. Mogelijk kan het Essay anatomen inspireren tot onderzoek?! De Engelse arts spreekt hier, zo is te lezen bij Douwe Draaisma (2011. p. 41) in Ontregelde geesten, van ‘vrienden van de mensheid en de medische wetenschap’. Het is een omschrijving die vast en zeker de instemming van Sue Black, de Engelse professor anatomie en forensische antropologie, zal krijgen. Vorig jaar (2018) verscheen van haar hand All That Remains: A Life in Death, voorlopig het mooiste boek over de dood dat ik de afgelopen jaren las.

The Guardian wees op het feit dat, zoals Black zelf ook zei, dit boek “(…) as much about life as about death” is. In het bijzonder het leven van Black zelf maar ook dat van haar familie en de mensen die ze gedurende haar loopbaan als anatoom en forensisch antropoloog ontmoet heeft. In hoofdstuk 1, dat als thema Mortui vivos docent (de doden onderwijzen de levenden) heeft, ontmoeten we een twaalfjarige Sue Black die in de slagerij gaat werken. Vijf jaar later weet ze alles van spieren, botten, bloed en ingewanden. Het lijkt haar logisch om hierna, zeker omdat biologie en histologie haar nauwelijks kunnen boeien, anatomie te gaan studeren. Als ze negentien is betreedt ze voor het eerst de snijzaal. Ze ontmoet er haar eerste stoffelijk overschot dat ze Henry doopt. Ze zal hem en de anderen die hun lichaam aan de wetenschap doneren, altijd dankbaar blijven.

(En zie hier wat de dood doet en hoe taal soms in haar hemd staat. Want, ‘dat’? ‘Henry’? En dan ineens ‘hem’?)

Deze persoonlijke ontboezemingen van Black zijn altijd doordrenkt van empathie (zowel voor haar familieleden als voor de te identificeren slachtoffers van een gewelddadige dood), maar nooit wordt het sentimenteel of ongemakkelijk. Sterker nog, een van de sterke kanten van dit boek is dat de lezer leert dat door zakelijk over de dood te spreken of te schrijven er een zekere distantie ontstaat die, paradoxaal genoeg, juist genoeg ruimte laat voor een emotionele inkleuring. Alleen in het hoofdstuk over Kosovo waar ze vanaf 1999 betrokken is bij het identificeren van slachtoffers in massagraven, schemert een nauwelijks onder woorden gebrachte, maar goed voelbare verbijstering tussen de zinnen van Sue Black door.

Voordat Black ons de dood van haar oom Willie, die van haar moeder, haar oma en haar vader beschrijft, begint ze als een goed wetenschapper met de feiten over onze cellen en onszelf. Van twee cellen na veertig weken in utero naar 26 miljard cellen. Wij hebben zo’n achtenzeventig verschillende organen waarvan er gek genoeg maar vijf van vitaal (levens)belang zijn: het hart, de hersenen, de longen, de nieren en de lever. Zeker vier celtypen in ons lichaam zullen nooit worden vervangen, ze worden gevormd voordat we worden geboren: de neuronen, de zogeheten otic capsule aan de basis van de schedel, het glazuur van de tanden en de lenzen van onze ogen. Uit dit prachtige hoofdstuk leren we, naast het belang van DNA voor onderzoek, dat ook na onze dood onze identiteit van belang blijft. Denk aan onze naam. Te vinden op een boek, een gedenkplaat of een grafsteen. Het eerder genoemde DNA. Oude verwondingen van het bot, het gebit.

Zo voert Sue Black ons hoofdstuk na hoofdstuk langs mensen van belang en schildert ze aldus het belang van dé mens. Zoals de nooit geïdentificeerde ‘man from Balmore’. Ze staat stil bij het trauma dat haar werk haar had kunnen opleveren. Nooit is daar volgens haar sprake van geweest. Tenslotte beschouwt ze haar eigen dood. Nuchter en toch indringend, zoals dit feitelijk heel het boek betreft.

My preference is not to allow my dying and my death to be medicalized.

Hoe dan wel?

If I do not want my dying to be like my father’s, I would welcome the same kind of death: simple turning my face to the wall when I am ready.

Is er dan werkelijk geen reden om dit boek niet te lezen? Misschien toch wel. Het Engels?

  • Black, S. (2018). All that remains – a life in death. Londen: Penguin Random House.
  • Draaisma, D. (2011). Ontregelde geesten. Groningen: Historische Uitgeverij.
  • Smith, P.D. (2018, 25 april). All That Remains by Sue Black – a life investigating death. The Guardian. Geraadpleegd op 8 april 2019, van https://www.theguardian.com/books/2018/apr/25/all-that-remains-sue-black-review.